Czy Twoje dziecko ma problem z nadmierną masą ciała? Czy konsekwencje tego będzie ponosić do końca życia? Jak wielka jest skala problemu w żywieniu Twojego dziecka? Jak zadbać o zdrowie młodego człowieka, który ma problem z nadmierną masą ciała? Czynników wpływających na zwiększoną masę ciała wśród dzieci i młodzieży jest kilka. Przeanalizujmy problem od początku.
Otyłość jest jedną z chorób cywilizacyjnych, a liczba osób nią dotkniętych z roku na rok wciąż wzrasta. Niestety, ograniczenie aktywności ruchowej związanej z codziennymi czynnościami oraz łatwy dostęp do wysoko przetworzonej, bogatej w energię żywności, prowadzi do zaburzenia równowagi między poborem, a wydatkowaniem energii, co objawia się zwiększeniem tkanki tłuszczowej w organizmie. W Polsce, wśród dzieci w wieku szkolnym, na nadwagę i otyłość cierpi co piąty chłopiec i co siódma dziewczynka. Z tych statystyk widać, że otyłość dzieci i młodzieży staje się wyzwaniem nie tylko dla zdrowia publicznego, ale samych młodych ludzi i ich rodzin. Liczę, że informacje zawarte w tym poradniku będą pomocne oraz zainspirują Was, rodziców, do wspierania dzieci w osiągnięciu równowagi zdrowotnej i prawidłowej masy ciała, oraz zmiany nawyków żywieniowych.
Jak ocenić masę?
W przypadku dzieci i młodzieży należy brać pod uwagę okres rozwojowy, w którym się znajduje. Normy muszą uwzględnić wiek dziecka. W okresie wzrostu i rozwoju masa ciała nie tylko zwiększa się z wiekiem, ale także w naturalny sposób zmienia wzajemne proporcje. Ponieważ nadmierna masa ciała w wieku rozwojowym jest coraz częstszym problemem, bardzo ważne jest, by stosować ujednolicony pomiar masy ciała dzieci i młodzieży. Z pomocą przyjdzie nam siatka centylowa. Można ją znaleźć w książeczce zdrowia dziecka. Wystarczy odszukać masę ciała dostosowaną do wzrostu i wieku dziecka. Kolejną metodą, która pomoże nam stwierdzić, czy dziecko ma nadwagę, bądź otyłość, jest wskaźnik masy ciała (BMI). Należy go interpretować, posługując się siatkami centylowymi i dokonywać porównań w stosunku do standardów określonych dla danego wieku i płci. BMI jest rekomendowany do oceny masy ciała u osób w wieku rozwojowym przez Światową Organizację Zdrowia (World Health Organization – WHO).
Czy otyłość to choroba?
Pomijając kwestie estetyczne, otyłość to przede wszystkim zagrożenie dla zdrowia. To przewlekłe zaburzenie, spowodowane brakiem równowagi między poborem a wydatkowaniem energii, co objawia się zwiększeniem ilości tkanki tłuszczowej. Nadmierne otłuszczenie organizmu niesie ze sobą zwiększone ryzyko różnych powikłań i staje się palącym problemem zdrowotnym. Częstość nadciśnienia w populacji dziecięcej szacuje się niezmiennie na 3,5-4%. Podobnie często występuje podwyższone ciśnienie tętnicze, dawniej nazywanym stanem przed nadciśnieniowym lub ciśnieniem wysokim prawidłowym. Objawy nadciśnienia są niecharakterystyczne. Zwykle przebiega ono bezobjawowo. Niekiedy obserwuje się zwiększone zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia snu, nadpobudliwość, krwawienia z nosa, chudnięcie, zaburzenia widzenia, upośledzenie czynności nerek. W związku z powyższym, bardzo ważne są pomiary ciśnienia tętniczego u wszystkich dzieci powyżej 3 roku życia.
Czy to choroba dziedziczna?
Czynniki genetyczne odgrywają pewną rolę w rozwoju otyłości. Dotyczą one regulacji przemiany materii, magazynowania tkanki tłuszczowej i jej rozkładu w organizmie. Choć te wszystkie czynniki, związane z różnymi genami, mogą sprzyjać otyłości, to o jej wystąpieniu decyduje współistnienie z niekorzystnymi czynnikami środowiskowymi. Skłonność genetyczna u danej osoby nie musi więc zawsze prowadzić do rozwoju otyłości, oznacza jedynie, że dana osoba powinna zwracać baczną uwagę na przestrzeganie zdrowego stylu życia, a zwłaszcza racjonalnego odżywiania i odpowiedniej dawki aktywności fizycznej.
Na co uważać?
Niewątpliwie, jednymi z głównych czynników wpływających na problemy z wagą, nie tylko u dzieci, jest rozwój urbanizacji, przemysłu i postęp technologiczny. Zmiany związane ze sposobem odżywiania przyczyniają się do rozwój otyłości: zwiększona ilość przetworzonej, wysokokalorycznej, bogatej w tłuszcze i cukry proste żywności, zwiększanie objętości posiłków, a przede wszystkim opuszczanie, nieregularność spożywania głównych posiłków, i jednocześnie częste podjadanie kalorycznych przekąsek. Siedzenie przed telewizorem, telefonem komórkowym przyczyniają się do zmniejszenia aktywności u dzieci. Nadmierne korzystanie ze środków transportu, ograniczenie aktywności fizycznej, zabawy i gry „na siedząco” oraz nieograniczony dostęp do telewizora, komputera i telefonu przyczyniają się do zmniejszenia, lub całkowitego zrezygnowania z aktywności fizycznej. Należy pamiętać również o sytuacjach stresowych i problemach emocjonalnych, takich jak konflikty w szkole czy w rodzinie, które będą przyczyniały się do wzrostu masy ciała, a tym samym pogłębiały problemy z otyłością. Mogą one prowadzić do emocjonalnego jedzenia, tak zwanego „zajadania problemów”. Gdy dziecko przeżywa trudności, niepowodzenia, czuje się samotne lub zasmucone, jedzenie może spełniać funkcję kompensacyjną i, również za sprawą rodziców, być traktowane jako pocieszenie, lub wręcz przeciwnie jako nagroda.
Otyli rodzice, otyłe dziecko
Nie bez przyczyny często słyszymy, że otyłe dziecko to otyły dorosły. Z badań wynika, że 70% dzieci, których oboje rodzice są otyli, również jest otyłe. Jeżeli oboje rodzice są szczupli, ryzyko otyłości u dziecka wynosi jedynie 10%. Należy pamiętać, że dzieci bacznie obserwują rodziców. Rodzice przekazują swoim dzieciom nieprawidłowe wzorce odżywiania. Zwykle tyczy się to nadmiernego spożycia tłuszczów i cukrów prostych. Dużą role ogrywają także wzorce związane ze spędzaniem wolnego czasu i aktywnością fizyczną w rodzinie. Ponadto, otyli rodzice często nie uważają otyłości swoich dzieci za problem i nie są świadomi tego, że może ona stać się przyczyną wielu dodatkowych problemów, nie tylko z samoakceptacją, ale również problemów zdrowotnych.
Przyczyny otyłości
Otyłość jest wynikiem zaburzonej równowagi pomiędzy ilością energii spożytej z pokarmami a wydatkiem energetycznym w ciągu dnia. Predyspozycje genetyczne czy czynniki środowiskowe wspomagają rozwój otyłości, który jest procesem długotrwałym. Bardzo duże znaczenie w rozwoju otyłości mają zmiany jakości produktów, ich ilość i sposób przyrządzania posiłków. W ciągu ostatnich kilkunastu lat zmniejszyła się również aktywność fizyczna. Jak już wcześniej wspominałam, bardzo ważnym czynnikiem są również rodzinne zwyczaje żywieniowe oraz sposób spędzania czasu wolnego. Można nawet powiedzieć o „dziedziczeniu sposobu jedzenia”.
W dorosłym życiu…
Ryzyko u otyłego dziecka jest ponad czterokrotnie większe niż u jego rówieśników o prawidłowej masie ciała. Bardzo często pozostaje on otyłym nastolatkiem. Otyłość w wieku od piętnastu do siedemnastu lat wiąże się z kolei aż z 17,5 razy większym ryzykiem wystąpienia otyłości w życiu dorosłym. Tak więc ponad 30% otyłych przedszkolaków i prawie 80% otyłych nastolatków ma szansę stać się otyłymi dorosłymi.
Konsekwencje
Skala powiększającego się problemu z wagą u dzieci ma konsekwencje w dorosłym życiu. Patrząc na wykres poniżej i obserwując ilość dzieci cierpiących na choroby cywilizacyjne, takie jak cukrzyca czy nadciśnienie tętnicze, możemy wnioskować, że za kolejne 10 lat ilość osób młodych, obciążonych tymi chorobami, zwiększy się dwukrotnie. Niestety problemy zdrowotne w dorosłym życiu będą narastały. Po kilkunastu latach cukrzyca pogłębi się, pojawi się miażdżyca. Nieleczone nadciśnienie tętnicze jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Prowadzi m.in. do choroby wieńcowej serca, zawału, udaru, migotania przedsionków czy żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Często w parze z nadciśnieniem pojawiają się kolejne schorzenia, takie jak choroby nerek, dna moczanowa, zaburzenia hormonalne czy choroby metaboliczne – cukrzyca typu 2, dyslipidemia, choroby przewodu pokarmowego (refluks żołądkowo-przełykowy, kamica żółciowa, choroby wątroby). Układ ruchu również nie pozostaje bez szwanku, zaczynają doskwierać bóle pleców, a w konsekwencji choroba zwyrodnieniowa i zapalna stawów. Pojawia się również depresja, zaburzenia emocjonalne i lękowe, zaburzenia hormonalne, prowadzące często do bezpłodności męskiej i żeńskiej. Pamiętajmy, im wcześniej zaczniemy zapobiegać, tym mniejsze konsekwencje poniesie dziecko w dorosłym życiu.
Jak pomóc dziecku? O tym napiszę w następnym wydaniu „2 tygodnika kieleckiego”.
Autor: Olga Chaińska
Absolwentka Gdańskiej AWF gdzie uzyskała tytuł magistra wychowania fizycznego oraz absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, na którym ukończyła dietetykę w chorobach wewnętrznych i metabolicznych. Na co dzień prowadzi Profesjonalne Centrum Odchudzania w Kielcach. Centrum jest połączeniem Klubu Fitness i Studia Treningów Personalnych z Gabinetem Dietetyka gdzie pomaga nauczyć swoich klientów i pacjentów prawidłowych nawyków żywieniowych i zmiany stylu życia. Specjalizuje się w chorobach metabolicznych, autoimmunologicznych, insulinooporności, problemach jelitowych, nietolerancjach pokarmowych i płodności. Pomaga osobom otyłym uzyskać wymarzoną sylwetkę a osobom chorym poprawić ich stan zdrowia. W ciągu ostatnich 7 lat pomogła ponad 7 000 osób.